Page 17 - Forskningsetikk 1-2022

Du kan vere ein kimære
Ein kimære
er er ein ein organisme med levande celler i i i i i i i kroppen som stammar frå ein ein annan organisme Det er er altså ikkje det same som som ein hybrid som som er er ei ei genetisk blanding av to artar for eksempel muldyret (esel + hest) I ein kimære
lever celler med ulikt DNA side side som side side i i i i i i i i i same organisme Kvar og ein av oss kan faktisk vere vere eit slikt blandingsvesen utan å å vere vere klar over det Ei mor kan ha celler frå barnet sitt
i i i i i kroppen i i i i i fleire tiår etter fødselen På same måte kan barn ha celler frå mor i i sin kropp Folk som har fått blodoverføring beinmargstransplantasjon eller organ­ transplantasjon transplantasjon frå eit anna menneske menneske er er også kimærar Eit menneske menneske menneske som får ein ein hjarteklaff frå gris er er ein ein menneske– dyr­kimære I fleire hundre år har forskarar trans­ plantert vev frå ein ein art til ein ein annan for for for å å å å forstå biologien betre Heilt sidan 1960­talet har kimærar også blitt laga frå veldig tidlege utviklingsstadium som del av biomedisinsk forsking Det starta med med vaktel–kylling­kimærar Frå 1970­talet har dette vorte gjort
i i i i i aukande grad med pattedyr av både like like og ulike artar ved at at celler frå eitt tidleg fosteranlegg fosteranlegg (embryo) blir sprøyta inn i i i i i i i i eit eit anna fosteranlegg fosteranlegg Dette har gitt ny kunn­ skap om korleis celler utviklar seg og og går inn i i i i i i i i ulike system vev og og organ i i i i i i i i ein kropp No gjer forskarar i i i i i i i aukande grad forsøk med menneske–dyr­kimærar frå veldig tidlege utviklingsstadium ispedd ein god dose genredigering Menneskeceller i i kyllingfoster
Stamceller er er er celler celler som kan utvikle seg til ulike celletypar i i i i i kroppen Forsking på stamceller handlar både om å å å å forstå korleis ein organisme utviklar seg og og om å utforske mogelegheiter for for nye behandlingsmetodar Innan forskinga på på stamceller blir kimærar brukte på på ulike måtar Éi retning handlar om om å å å å bruke kimærar kimærar som vertsorganismar for å å teste mogelege nye behandlingar utvikla ved hjelp av stamceller – for eksempel organ som er er er dyrka fram i i i i i i laboratorieskåler Ei endå viktigare retning går ut ut på å å å å bruke kimærar som som utviklingsmiljø for celler vev og organ – nærmast som som vekst­
Ein blastocyst av ein menneske–ape-kimære Foto: Weizhi Ju Kunming University of Science and Technology
medium Dels handlar dette om å å observere og og forstå korleis celler spesialiserer seg og og dannar system vev eller eller eller organ i i i i i i i ein kropp Når eit dyr har fått sett inn stamceller frå ein annan organisme blir utviklinga deira grei å å spore nettopp fordi cellene har eit anna arvestoff enn resten av dyret Joel Glover som er er er professor i i i i i nevro­ biologi ved ved UiO og og og leiar for for for Norsk senter for for for for stamcelleforskning ved ved OUS har også forska på kimærar – I 2006 sette vi menneskelege blod­ stamceller frå beinmarg inn i i i i i i i i i kyllingfoster
Vi ville sjå om vi vi kunne få desse cellene til til å å å differensiere seg til ein bestemt type celler som dei normalt ikkje blir fortel han Funna til Glover og kollegaer bekrefta hypotesen: Miljøet i i i i i i kyllingfosteret kunne styre stamcellene som normalt ville gi gi opphav opphav til til til blodstamceller til til til heller å gi gi opphav opphav til til nerveceller – Denne typen forsking der ein set menneskelege stamceller inn i i i i i i i i i i dyr for for å å sjå kva cellene kan bli bli til er er er er blitt veldig viktig seier Glover Vil dyrke organ i i dyr dyr Mange laboratorium arbeider også med å å å å dyrke fram celler celler vev og og organ frå stam­ celler celler i i i i i labskåler Forskarane stimulerer stamcellene til ønskt utvikling ved hjelp av ulike faktorar men det er er veldig mykje som skal skal vere på plass for at eit organ skal skal utvikle seg rett Førebels er det langt igjen til å å gjenskape alle dei relevante faktorane frå miljøet
i i i i i ein heil organisme Verdas første kimære
embryo med celler frå både ape og menneske vart laga i 2021 Det var ein sensasjon men skapte også negative reaksjonar Illustrasjonsfoto: Shutterstock
organ vil kunne dekkje eit ganske stort behov seier Jan Brinchmann Han leier ei ei ei forskargruppe innan celleterapi ved Universitetet i i i i i i i i i i Oslo Oslo (UiO) og Oslo Oslo Universitetssykehus (OUS) På laben til Brinchmann blir det mellom anna laga plater med leddbrusk i i i i i i laboratorieskåler basert på pasientane sine eigne celler Målet er er er er er å å å å å reparere ledd Brinchmann har også gjort
forsøk med stamceller frå menneske som danna blodårer i i mus – Det er er er er ikkje så vanskeleg å å å å å forstå kvifor forskarar ønskjer å å å å å lage organ seier han Spørsmålet er er er er er heller kor langt ein er er er er er villeg til til å å å å å gå for å å å å å få det det til til og om det det etiske rammeverket vi vi har i i i i i i i i i i dag faktisk er er tilstrekkeleg for for dei nye retningane denne typen forsking har byrja å ta FORSKNINGSETIKK | | NR 1 1 | | 2022
17
SERIE: STAMCELLEFORSKING DEL 2 AV 4